Đồng bằng sông Cửu Long: Cao điểm ứng phó hạn hán và xâm nhập mặn

Các cánh đồng lúa Đông xuân ở Hậu Giang phát triển bình thường, nhờ chủ động được nguồn nước ngọt. Ảnh: H.THU

Chưa bị thiệt hại do hạn, mặn

Đến huyện ven biển Trà Cú, tỉnh Trà Vinh, vào những ngày này, mặc dù đã là mùa khô hạn nhưng việc sản xuất và sinh hoạt vẫn diễn ra bình thường. Anh Thái Ngọc Học, ở xã Tân Hiệp, huyện Trà Cú, cho hay: “Cánh đồng lúa ở khu vực này bà con xuống giống được khoảng 2 tháng và đang phát triển tốt, bởi nguồn nước ngọt hiện thời còn dồi dào. Phía ngoài sông Hậu thì nước mặn đã có lên, nhưng ngành chức năng luôn theo dõi chặt mỗi khi độ mặn cao thì đóng cống kịp thời, nhờ đó không ảnh hưởng đối với sản xuất lúa”.

Nông dân huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang đảm bảo nguồn nước tưới cho vườn cây ăn trái. Ảnh: H.TÂN

Theo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) huyện Trà Cú, vụ lúa Đông xuân 2022-2023, nông dân xuống giống hơn 12.600ha. Hiện đa phần lúa trong giai đoạn trổ bông, chín… Tại một số cống ngăn mặn của huyện như cống Đại An, Hàm Giang, Vàm Buôn… nhiều ngày qua độ mặn ở phía ngoài lên cao từ 4‰ đến hơn 8‰, nên các cống vận hành đều được đóng kín không cho tràn vào bên trong, vì vậy đồng lúa vẫn lên tươi tốt. “Về cơ bản năm nay nước mặn xâm nhập trễ hơn các năm trước khoảng 20-25 ngày; đồng thời không diễn biến phức tạp vào đầu vụ, cộng với sự chủ động ứng phó của cơ quan chuyên môn và người dân, do đó đến giờ này không bị thiệt hại”, ông Huỳnh Văn Thảo, Trưởng phòng NN&PTNT huyện Trà Cú, cho biết.

Tại Hậu Giang, thời điểm này nông dân đang đẩy mạnh thu hoạch lúa Đông xuân, tình hình mặn đang được địa phương kiểm soát tốt nên chưa ảnh hưởng đến sản xuất, sinh hoạt của người dân trong tỉnh. Còn ở vùng trồng sầu riêng huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, nhiều nông dân cũng sẵn sàng ứng phó với hạn, mặn năm 2023. Chị Lục Thị Kim Loan, ngụ xã Hiệp Đức, huyện Cai Lậy, kể lại: “Cũng thời điểm này của 2 năm về trước, tình hình hạn hán và xâm nhập mặn diễn ra vô cùng căng thẳng; hàng loạt vườn sầu riêng bị nước mặn tấn công khiến cây bị khô héo, kiệt quệ vì thiếu nước ngọt để tưới. Chính quyền phải huy động sà lan chạy lên hướng cầu Mỹ Thuận để chở nước ngọt về đây nhằm cứu vườn sầu riêng. Năm đó, ngoài việc tốn kém chi phí khá nhiều thì vườn cây cũng bị thất thu. Đối với năm nay, mọi việc đã dễ thở hơn rất nhiều, bởi sự chủ động phòng chống hạn, mặn từ rất sớm, cộng với nhiều công trình ngăn mặn hoàn thành và đã được vận hành hiệu quả nên đến giờ này không bị ảnh hưởng gì. Ngược lại, gần đây sầu riêng có giá cao đã làm cho bà con phấn khởi”.

Ở vùng cây ăn trái và hoa kiểng huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre, nhiều nông dân và chính quyền địa phương đã chủ động ứng phó từ rất sớm, nhờ đó đến nay nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt vẫn đảm bảo. Theo Phòng NN&PTNT huyện Chợ Lách, rút kinh nghiệm từ đợt hạn, mặn gay gắt của năm 2020 nên ngành chức năng tích cực đầu tư các công trình ngăn mặn; khơi thông kênh mương, trải bạt trữ nước trong vườn, bố trí thêm bồn chứa nước vào mùa khô… Tất cả nhằm đảm bảo nguồn nước ngọt cho sản xuất và sinh hoạt.

Theo dõi chặt diễn biến để ứng phó

Viện Khoa học thủy lợi miền Nam cho hay: Hai yếu tố thượng lưu quan trọng ảnh hưởng đến diễn biến nguồn nước, xâm nhập mặn ở ĐBSCL là lượng trữ trong Biển Hồ (Tonle Sap) và dòng chảy đến trạm Kratie. Tại trạm Kratie vào đầu tháng 3-2023, mực nước ở mức 7,59m, cao hơn mực nước trung bình nhiều năm của mùa khô từ năm 2015-2016 đến 2021-2022 là 0,52m đến 1,14m. Còn tại Biển Hồ việc xả nước, dung tích còn khoảng 3,74 tỉ m3, cao hơn dung tích trung bình nhiều năm từ mùa khô 2015-2016 đến 2021-2022 lần lượt là 0,34 tỉ m3 đến 1,30 tỉ m3. Tại Tân Châu và Châu Đốc mực nước vào đầu tháng 3-2023 đạt lần lượt là 1,30m và 1,50m; dự báo xu thế mực nước đầu nguồn ĐBSCL sẽ tăng trong những ngày tới…

Cũng theo Viện Khoa học thủy lợi miền Nam, Trong thông báo từ ngày 9 đến 16-3-2023, mặn có xu thế giảm so với tuần trước, các địa phương cần chú ý vận hành hợp lý các công trình kiểm soát mặn, tranh thủ lấy nước, kiểm tra độ mặn trước khi lấy nước tưới, sử dụng nước tiết kiệm và trữ nước để đảm bảo nguồn nước trong kỳ mặn cao trở lại ở kỳ triều cường 21 đến 25-3. Theo đó, vùng thượng nguồn ĐBSCL, bao gồm phần đất tỉnh An Giang, Đồng Tháp, thượng nguồn Long An, Kiên Giang và thành phố Cần Thơ có thuận lợi hơn về nguồn nước so với các vùng khác trên đồng bằng. Tháng 3-2023, mực nước bình quân có khả năng cao hơn so với trung bình nhiều năm trên dưới 10cm. Vùng giữa ĐBSCL, bao gồm phần đất thuộc thành phố Cần Thơ, tỉnh Tiền Giang, Long An, Kiên Giang, Hậu Giang, Đồng Tháp, tỉnh Vĩnh Long và vùng được kiểm soát mặn ở Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre, tháng 3 mặn với nồng độ 4‰ có thể xâm nhập sâu 45-60km; gió Chướng mạnh có thể làm mặn vào sâu 50-65km làm ảnh hưởng đến việc lấy nước của các cống lấy nước. Vùng ven biển ĐBSCL bao gồm các tỉnh ven biển ĐBSCL (Long An, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và tỉnh Kiên Giang) được xem là có thể bị ảnh hưởng đến sản xuất cả mặn và ngọt ở vùng này. Mặn bất thường, hạn hán thiếu nước có thể xảy ra ở các vùng chưa có hoàn chỉnh hệ thống kiểm soát mặn. Tháng 3 mặn vào sâu 45-60km; từ sau tháng 3 mặn gia tăng chủ yếu khu vực sông Vàm Cỏ, mặn có thể xâm nhập 65-75km. Vì vậy, cần tăng cường công tác giám sát mặn và cập nhật các bản tin dự báo thường xuyên.

Ông Lê Quang Răng, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Trà Vinh, cho biết: “Để chủ động ứng phó hiệu quả trong mùa hạn, mặn năm nay, các đơn vị chức năng tiếp tục quan trắc nguồn nước trên kênh rạch chính và tại vị trí các cống đầu mối. Theo đó, sẽ áp dụng đóng cống đầu mối khi độ mặn vượt 1‰; đồng thời tranh thủ mở cửa lấy nước ngọt khi độ mặn giảm dưới 1‰ nhằm phục vụ sản xuất nông nghiệp. Bên cạnh đó, sẽ đẩy nhanh tiến độ thi công các công trình thủy lợi để đảm bảo tích trữ, điều tiết và cung cấp nước. Phía Trung tâm nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn cần đẩy nhanh thi công các trạm cấp nước, mở rộng tuyến ống cấp nước và lắp đặt đồng hồ nước nhằm đảm bảo nước sinh hoạt cho người dân trong suốt mùa khô…”.

Có thể nói, sau những năm bị thiệt hại nặng nề do hạn, mặn gây ra, thời gian qua tỉnh Bến Tre đã tích cực đầu tư nhiều hệ thống ngăn mặn như, dự án thủy lợi Nam Bến Tre giai đoạn 1 vừa phục vụ cấp nước, kiểm soát mặn xâm nhập từ sông Hàm Luông và sông Cổ Chiên; đồng thời bảo vệ an toàn sản xuất cho gần 36.000ha đất ở các huyện Mỏ Cày Nam, Thạnh Phú… Dự án thủy lợi Bắc Bến Tre giai đoạn 1 cũng đã hoàn thành đưa vào sử dụng 29 cống hở, 16 cống hộp; cùng một số đoạn đê bao ven sông Tiền, ven sông Hàm Luông trên địa bàn các huyện Châu Thành, Giồng Trôm, Bình Đại và thành phố Bến Tre góp phần quan trọng ngăn mặn vào mùa khô. Đối với cống Sa Kê ngăn mặn xâm nhập từ sông Hàm Luông; ngoài ra còn cung cấp nguồn nước thô cho nhà máy nước phục vụ hàng ngàn hộ ở 2 huyện Mỏ Cày Nam và Mỏ Cày Bắc… Mặt được là vậy, song UBND tỉnh Bến Tre yêu cầu các sở, ngành chức năng và các huyện phải thường xuyên theo dõi chặt diễn biến và sẵn sàng ứng phó với hạn, mặn trong mùa khô năm 2023. Ngoài việc bảo vệ an toàn cho sản xuất lúa thì các vùng cây ăn trái trọng điểm như bưởi da xanh ở huyện Châu Thành; sầu riêng, chôm chôm và hoa kiểng ở huyện Chợ Lách… phải được bảo vệ nghiêm ngặt bởi đây là những loại cây có giá trị kinh tế cao, nhưng rất mẫn cảm, dễ bị ảnh hưởng nếu để mặn tấn công…

Theo Đài Khí tượng thủy văn tỉnh Hậu Giang, từ ngày 11 đến 20-3-2023, mực nước trên các sông, kênh, rạch và nội đồng của tỉnh trong thời kỳ triều kém, mực nước xuống thấp. Tại trạm Phụng Hiệp mực nước cao nhất từ 1,05m đến 1,15m, thấp nhất từ (-0,50m đến -0,60m). Tại trạm Vị Thanh cao nhất từ 0,60m đến 0,65m, thấp nhất từ 0,15m đến 0,25m. Tình hình mặn trên sông Hậu ảnh hưởng triều Biển Đông từ ngày 11 đến 18-3 mặn xuống theo triều và lên lại từ ngày 19 đến 20-3 ở mức thấp hơn tuần đầu tháng 3 từ 2,0-3,5‰. Trên sông Cái Lớn, Cái Bé tỉnh Kiên Giang, sông Đốc tỉnh Cà Mau ảnh hưởng triều Biển Tây độ mặn tăng ngày 11 đến 17-3 và những ngày tiếp theo biến đổi chậm, ở mức cao hơn tuần trước từ 1,5-3,5‰.

Ông Phạm Đức Đoàn, Giám đốc Đài Khí tượng thủy văn tỉnh Hậu Giang, cho biết: Lưu lượng dòng chảy từ sông Hậu vào tỉnh từ ngày 11 đến 20-3 ở mức thấp hơn cùng kỳ năm ngoái và trung bình nhiều năm từ 3,5-6,0% và giảm mạnh so với 10 ngày đầu tháng 3-2023 từ 8-12%. Xâm nhập mặn ảnh hưởng tới huyện Long Mỹ và xã Hỏa Tiến, thành phố Vị Thanh. Do đó khả năng cung cấp nước mặt cho sinh hoạt, công nghiệp dịch vụ, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản sẽ thiếu ở huyện Long Mỹ từ 6,5-10,0%, thành phố Vị Thanh từ 2,5-4,5%, huyện Vị Thủy từ 1,2-2,5%, thị xã Long Mỹ từ 1-2% và thiếu nhẹ ở huyện Phụng Hiệp. Do mực nước chân triều xuống nhanh, thấp đã tạo ra các lỗ hổng chân bờ đê, sông, kênh, rạch, do đó khả năng gây sạt bờ sông, kênh, rạch với quy mô vừa và nhỏ ở mức trung bình. Địa phương có khả năng xảy ra sạt lở là huyện Châu Thành, thành phố Ngã Bảy và huyện Châu Thành A.

Viện Khoa học thủy lợi miền Nam cho biết, dự báo xâm nhập mặn lớn nhất mùa khô năm nay trên các cửa sông chính Cửu Long vào tháng 3. Để đề phòng các rủi ro do hạn, mặn gây ra, các địa phương cần chủ động các giải pháp ứng phó, chủ động tích nước cho sinh hoạt và cây trồng cạn, tích trữ nước trong các hệ thống kênh rạch trước các kỳ mặn lên cao. Song song đó là tăng cường công tác giám sát mặn, cập nhật các bản tin dự báo thường xuyên để điều chỉnh kế hoạch phù hợp với các diễn biến nguồn nước.

Theo Báo Hậu Giang