SINH KẾ MÙA NƯỚC NỔI - Kỳ 1: Thanh âm làng nghề ngư cụ

Mỗi mùa nước nổi về, thanh âm rộn ràng của làng nghề ngư cụ ở Đồng Tháp lại vang lên như một đặc trưng không thể thiếu của miền Tây sông nước. Không chỉ là sinh kế quan trọng, những làng nghề ngư cụ còn góp phần gìn giữ nét văn hóa đặc trưng của vùng đất trù phú, nơi con nước đỏ đổ đồng mang theo nguồn lợi thủy sản.

NHỘN NHỊP LÀNG NGHỀ

Nhắc đến miền Tây là không thể bỏ qua hình ảnh tất bật, nhộn nhịp của những làng nghề sản xuất ngư cụ truyền thống. Ở Đồng Tháp, khi con nước từ thượng nguồn đổ về, cũng là lúc người dân hối hả với công việc làm ngư cụ, chuẩn bị cho mùa đánh bắt lớn nhất trong năm.

Chúng tôi tìm về khóm Bình Thành B, phường Hồng Ngự, nơi sản xuất lọp cua đồng nổi tiếng ở đầu nguồn tỉnh Đồng Tháp. Dù hiện nay số hộ làm nghề đã giảm, phần lớn là người lớn tuổi, nhưng công việc vẫn được duy trì theo năm tháng. Người vót tre làm nan, người làm hom, tạo nên chuỗi sản xuất nhịp nhàng, thể hiện tinh thần cộng đồng trong lao động.

Khi nước nổi bắt đầu tràn đồng, cũng là lúc làng nghề bước vào mùa cao điểm, tiếng chẻ tre, tiếng đan dệt… khung cảnh lao động nhộn nhịp, tạo nên sức sống cho làng nghề truyền thống. Cả đời gắn bó với nghề đan lọp cua gần cả đời, ông Trương Văn Đua (67 tuổi, phường Hồng Ngự) chia sẻ: “Nghề đan lọp cua đồng vốn làm quanh năm nhưng cao điểm nhất là mùa nước nổi. Năm nay, đơn đặt hàng nhiều hơn, cơ sở phải tìm thêm các hộ sản xuất khác trong vùng để đáp ứng nhu cầu thị trường”.

Để làm ra một chiếc lọp cua chất lượng, bí quyết nằm ở sự tỉ mỉ, khéo léo. Chất liệu làm sản phẩm phải được chọn kỹ lưỡng: Tre dùng làm lọp phải là lõi tre già, cứng, tuyệt đối không sử dụng lõi tre non vì rất yếu, dễ mục và gãy khi ngâm nước.

Mỗi chiếc lọp cua có chiều dài chuẩn khoảng 58 - 60 cm. Đặc biệt, bí quyết để cua “chạy nhiều”, ngoài mồi nhử (bắp, khoai mì) còn nằm ở kỹ thuật làm hom - chi tiết quan trọng giúp giữ cua lại trong lọp. Đây là chi tiết mà người thợ thủ công luôn gìn giữ như “bí quyết” nghề nghiệp.

Mỗi Mùa nước nổi về, tại các xã như: Hòa Long, Tân Khánh Trung, Lấp Vò thuộc tỉnh Đồng Tháp, nghề làm lưới đánh bắt cá lại tất bật vào mùa cao điểm.

Hiện các hộ dân sản xuất lưới đã được trang bị máy móc hỗ trợ như: Máy kẹp chì, máy cán chì, giúp tăng tốc độ và nâng cao năng suất lao động.

Nhờ đó, mỗi ngày, một cơ sản xuất có thể làm được khoảng 500 sản phẩm lưới, cung cấp hàng chục ngàn chiếc lọp, tay lưới ra thị trường, phục vụ nhu cầu đánh bắt thủy sản mùa nước nổi ở khắp các tỉnh miền Tây.

Sự kết hợp giữa truyền thống thủ công và công nghệ hiện đại giúp nghề làm lưới ở Đồng Tháp tiếp tục phát triển đáp ứng nhu cầu thị trường.

Dù một số hộ dân gần đây đã cải tiến bằng cách thay nguyên liệu bện hom từ tre sang lưới kẽm để tiết kiệm công lao động, nhưng lọp bằng tre truyền thống vẫn được ưa chuộng hơn cả vì độ bền và tính thân thiện với môi trường.

Sản phẩm lọp cua làm ra tại làng nghề được tiêu thụ chủ yếu ở thị trường Campuchia và các tỉnh ở miền Tây. Với giá bán ra khoảng 30.000 đồng/cái và lợi nhuận khoảng 10.000 đồng/cái sau khi trừ chi phí, dù lợi nhuận không cao, nhưng nghề đan lọp cua vẫn là nguồn thu nhập đáng kể, giúp người dân “lấy công làm lời” trong những lúc nông nhàn.

Anh Nguyễn Văn Đoàn (40 tuổi, khóm Bình Thạnh B) là một trong những người trẻ hiếm hoi nối nghiệp nghề đan lọp cua của gia đình đã hơn 10 năm. “Để hoàn thiện 1 cái lọp cua phải mất nhiều công đoạn từ chẻ, chuốt nan tre, uốn vành, bện hom, dệt vỉ, lắp ráp các bộ phận… Do tất cả các công đoạn này đều được thực hiện bằng thủ công, nên mỗi ngày 1 người chỉ làm được khoảng vài cái lọp” - anh Đoàn chia sẻ.

Xã Hòa Long từ lâu được biết đến là nơi có nhiều làng nghề làm ngư cụ, nổi tiếng nhất vùng với nghề đan lọp tép. Nghề này được UBND tỉnh Đồng Tháp công nhận là Làng nghề truyền thống vào năm 2003. Bà Phạm Thị Hoa (xã Hòa Long) đang tất bật vào vụ sản xuất, cho biết: “Từ tháng 7 đến tháng 10 hằng năm là thời gian lọp được bán chạy nhất.

Tôi sản xuất giao cho khách hàng mua lọp không chỉ ở trong tỉnh, mà còn nhiều tỉnh ở miền Tây và một số tỉnh miền Trung. Giá mỗi cái lọp tép khoảng 15.000 đồng/cái. Vào mùa nước nổi, thương lái mua nhiều hơn, tạo nên sự nhộn nhịp đặc trưng cho làng nghề”.

Nhờ đặc điểm là nghề thủ công, đòi hỏi nhiều công đoạn từ chẻ tre, phơi nắng, chuốt nan, chà bóng, dệt nan, bện hom, uốn đáy..., nên sản xuất lọp tép có thể giải quyết việc làm cho nhiều lao động nhàn rỗi tại địa phương.

Ngoài công việc đồng áng, người dân tận dụng thời gian rảnh để làm thêm nghề sản xuất lọp, tạo nguồn thu nhập ổn định. Ông Lê Đức Hy (xã Hòa Long) theo nghề đan lọp tép từ năm 1976 đến nay, hiện các thành viên trong gia đình tiếp tục bám nghề để tạo sinh kế”.
 
“GIỮ LỬA” LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG

Dù những làng nghề truyền thống đặc trưng mùa nước nổi đang dần bị mai một, nhưng nhiều người dân ở Đồng Tháp vẫn chọn gắn bó với việc sản xuất ngư cụ mỗi mùa nước về.

Số hộ sản xuất và số lượng người tham gia nghề ở các làng nghề ngư cụ đang ít dần. Nếu cách đây khoảng 10 năm, làng nghề lọp cua đồng tại phường Hồng Ngự có khoảng 60 hộ đan lọp thì nay chỉ còn khoảng 15 hộ gắn bó.

Tương tự, làng nghề đan lọp tép ở xã Hòa Long trước đây mang lại nguồn thu nhập chính cho hàng trăm hộ dân, nhưng hiện nay chỉ còn khoảng 50 hộ theo nghề. Nguyên nhân chính dẫn đến sự sụt giảm là do nguồn lợi thủy sản ở miền Tây ngày càng cạn kiệt, khiến nhu cầu đánh bắt thủy sản giảm theo.

Dù vậy, những người dân nơi đây, đặc biệt là người trung niên và người cao tuổi, vẫn kiên trì theo đuổi công việc. Anh Nguyễn Văn Đoàn, người trẻ nối nghiệp nghề đan lọp cua đồng ở phường Hồng Ngự chia sẻ: “Mỗi cái lọp đặt cua đồng bán với giá 30.000 đồng.

Với giá này, người dân làm lọp chủ yếu là muốn giữ nghề và lấy công làm lời những lúc nông nhàn”. Đây không chỉ là lời bộc bạch về kinh tế, mà còn là sự khẳng định về trách nhiệm giữ gìn làng nghề truyền thống của người tâm huyết với làng nghề.

Nghề làm lọp và các ngư cụ khác không chỉ góp phần lớn trong việc tạo thu nhập, ổn định cuộc sống cho người dân, mà còn mang một ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Việc kiên trì bám trụ với nghề của người dân Đồng Tháp chính là cách đang góp phần “giữ lửa” cho làng nghề, giữ gìn nét văn hóa truyền thống đặc sắc của vùng đất này.

Để rồi, tiếng thanh âm rộn ràng của những làng nghề ngư cụ, của tiếng chẻ tre lách cách, tiếng đan dệt râm ran vẫn còn vang vọng, hòa cùng con nước đỏ nặng phù sa, tạo nên bản sắc riêng không của miền Tây mỗi khi mùa nước nổi về.

Sự nỗ lực của những người thợ thủ công ở làng nghề truyền thống sản xuất ngư cụ không chỉ là câu chuyện về mưu sinh, mà còn là bài ca về tình yêu quê hương, về trách nhiệm bảo tồn những giá trị truyền thống, để thanh âm rộn ràng của làng nghề ngư cụ mãi là một phần của dòng chảy cuộc sống miền Tây.

Theo Baodongthap.vn