Thổi giai điệu vào cây dừa

Nghệ nhân Võ Văn Bá bên cây đàn kìm đạt kỷ lục Guinness Việt Nam năm 2014.

Nghệ nhân Võ Văn Bá sinh năm 1942. Từ nhỏ, ông đã đam mê học hỏi và nghiên cứu âm nhạc truyền thống. Được cha truyền lại kiến thức âm nhạc tài tử và học từ lớp đàn anh đi trước trong Đoàn Văn công Giải phóng nên ông thành thục và diễn tấu được bài bản nhạc lễ qua nhiều loại nhạc cụ khác nhau.

18 tuổi, ông tiếp xúc với nghệ nhân chế tác đờn cò bằng chất liệu tre, được lên Sài Gòn học Trường Công nghệ điện tử và Vô tuyến, ấp ủ ý tưởng sử dụng nguyên liệu dừa để chế tác các loại nhạc cụ dân tộc truyền thống, tài tử, cổ nhạc...

Nghệ nhân Võ Văn Bá kể, ở Bến Tre, gỗ dừa làm được nhiều thứ, nhưng chưa ai làm nhạc cụ. Từ đó ông nghiên cứu làm đàn từ cây dừa như là cách mình “nhớ ơn” loại cây này.

Năm 2011, ông cùng người bạn là họa sĩ Lê Dân bắt đầu chế tác bộ nhạc cụ bằng dừa; sau được mang đi trình diễn tại Lễ hội Dừa tỉnh Bến Tre năm 2012; Festival đờn ca tài tử Nam Bộ ở Bạc Liêu năm 2014 và lễ hội ở Bình Dương năm 2017...

Lý giải cho ý tưởng chọn gỗ dừa làm nhạc cụ, họa sĩ Lê Dân cho biết: Thời chiến, mỗi lần chạy giặc, nhạc cụ của đoàn văn công cái cong, cái gãy. Mọi người nghĩ cách sửa lại để tối còn biểu diễn. Riêng những lần đàn sến, đàn kìm bị gãy, vì không có gỗ đặc dụng để thay nên ông lấy đại khúc gỗ dừa đục đẽo, mài giũa thay thế nhưng âm thanh vẫn rất hay, được nhiều người khen ngợi.

Để có những nhạc cụ như đàn cò, đàn gáo, đàn kìm, đàn nhị, đàn tranh, đàn bầu..., hai ông đã chọn gỗ dừa có tuổi thọ từ 30 đến 50 năm, thậm chí có cây tới 80 năm. Nhạc cụ đầu tiên được chế tạo thành công lúc bấy giờ là đàn nhị (đàn cò) và đàn gáo, tiếp đó là đàn kìm.

Tuy nhiên, vì gỗ dừa cứng, khó uốn cong nên đòi hỏi người chế tác phải tỉ mỉ. Sau quá trình mày mò nghiên cứu, cây đàn kìm tạo được âm thanh to hơn và tiếng ngân vang hơn không thua gì đàn làm bằng loại gỗ khác.

Đến nay, nghệ nhân Võ Văn Bá đã chế tạo ra hàng trăm nhạc cụ bằng gỗ dừa. Nhiều loại nhạc cụ độc, lạ đã đạt kỷ lục Guinness Việt Nam như: Cây đàn cò đại bằng chất liệu gỗ dừa hơn 80 năm với mặt đàn 0,63 m, chiều dài 1,03m, chiều cao 2,65m; cây đàn kìm có kích thước mặt đàn 1,1m; chiều cao 2,96m; bề dày 0,25m.

Hiện trong ba loại nhạc cụ có kích thước lớn thì cây đàn cò đại có một không hai ở Việt Nam được ông yêu thích nhất vì thường mang đi biểu diễn tại các lễ hội lớn khắp cả nước. Mới đây, ông đã bỏ ra 45 ngày để chế tạo cây đàn bầu hình bản đồ Việt Nam nhằm thể hiện tình yêu với quê hương, đất nước. Trên đàn còn thể hiện rõ quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Mới đây, những tác phẩm nghệ thuật độc đáo với gần 200 hình ảnh, hiện vật, tư liệu về ông Võ Văn Bá được trưng bày tại bảo tàng tỉnh Bến Tre. Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bến Tre Nguyễn Văn Bàn nhận xét, nghệ nhân dân gian Võ Văn Bá đã thổi hồn vào cây dừa để tạo nên những nhạc cụ mang đậm truyền thống Việt Nam, giúp lan tỏa nét văn hóa đặc sắc của địa phương đến cộng đồng.

Đến nay, nghệ nhân đã sáng chế hàng trăm nhạc cụ bằng gỗ dừa, mo nang dừa, gáo dừa; tạo ra những sản phẩm có giá trị về vật chất, tinh thần và là một sản phẩm du lịch hết sức độc đáo để giới thiệu đến du khách gần xa.

Đặc biệt, dù bỏ ra rất nhiều công sức để chế tạo nhưng ông Võ Văn Bá rất vui vẻ biếu tặng bạn bè, du khách thật sự biết quý trọng bộ nhạc cụ truyền thống như là cách giới thiệu hình ảnh, con người Bến Tre.

Ở tuổi ngoài 80, ông vui mừng khi đã có khách du lịch ở 11 nước đến tìm hiểu và có nhu cầu giao lưu về bộ nhạc cụ dừa, trong đó, có hai ca sĩ Thụy Sĩ đến xin hát để ông đệm đàn bằng nhạc cụ dừa. Ông cũng sẵn sàng dạy đàn miễn phí và dạy chế tác các loại nhạc cụ bằng dừa để tiếp tục lưu giữ nét văn hóa truyền thống của dân tộc.

Theo HOÀNG TRUNG (Nhân dân)