Đờn ca tài tử ở Kiên Giang: Giữ hồn di sản giữa đời thường - Bài 2: Nuôi dưỡng ngọn lửa đam mê

Từ các nghệ nhân cao tuổi đến những tài tử nhí, họ đang cùng nhau gìn giữ và bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc bằng cả trái tim.

Nghệ nhân ưu tú Lý Văn Ngoan hòa tấu cùng cháu nội.

ĐỜN CA TÀI TỬ LÀ TRI ÂM

Một chiều hè yên ả tháng 5, chúng tôi len lỏi theo con hẻm nhỏ trên đường Võ Trường Toản, TP. Rạch Giá để tìm gặp nghệ nhân ưu tú Lý Văn Ngoan - một cái tên quen thuộc trong giới ĐCTT Kiên Giang. Trong căn nhà đơn sơ, âm thanh mộc mạc nhưng da diết từ tiếng đàn kìm hòa cùng tiếng guitar phím lõm vang lên bản “Lưu thủy trường” do ông và cháu nội biểu diễn, khiến lòng người bỗng lắng lại giữa phố thị bộn bề.

Khi tiếng đàn vừa dứt, ông Ngoan tiếp nối bằng hai câu vọng cổ mùi mẫn từ bài “Tình anh bán chiếu” với chất giọng truyền cảm, sâu lắng. Ít ai biết, người nghệ nhân lão luyện ấy từng trải qua biến cố lớn trong đời. “Tôi chơi đờn từ năm 9 tuổi, đến 13 tuổi thì bị bệnh rồi mù hai mắt. Khi ấy, tôi tưởng mình mất tất cả. Nhưng chính tiếng đờn, câu ca đã kéo tôi ra khỏi tuyệt vọng. Nó như ánh sáng dẫn đường, giúp tôi sống lại”, ông Ngoan kể, giọng bùi ngùi.

Từ chỗ là nguồn an ủi tinh thần, ĐCTT dần trở thành kế sinh nhai và là sợi dây gắn kết các thế hệ trong gia đình ông Ngoan. Năm nay đã ngoài 60 tuổi, ông có hơn nửa thế kỷ gắn bó với loại hình nghệ thuật truyền thống này. Ông không chỉ biểu diễn mà còn đều đặn dạy đàn cho lớp trẻ tại TP. Rạch Giá. “Tôi sống được là nhờ đờn ca. Cả đời tôi gửi gắm vào từng phím đàn, lời ca. ĐCTT là máu thịt, là tri kỷ, tri âm của tôi”, ông Ngoan khẳng định.

Quê gốc ở xã Nam Yên, huyện An Biên (Kiên Giang), nghệ nhân ưu tú Lý Văn Ngoan hiện là một trong những nghệ nhân “đắt show” nhất Rạch Giá. Với đôi tay khéo léo và trái tim nhiệt thành, đến nay ông truyền nghề cho khoảng 50 học trò. Các con ông đều thành thạo nhạc cụ dân tộc, còn cháu nội hơn 10 tuổi đã thuộc làu nhiều bài bản cải lương.

Một buổi sinh hoạt đờn ca tài tử ở công viên văn hóa An Hòa, TP. Rạch Giá (Kiên Giang).

GIỮ HỒN DI SẢN NƠI PHỐ THỊ

Phố vừa lên đèn, tại câu lạc bộ ĐCTT công viên văn hóa An Hòa, TP. Rạch Giá, tiếng đàn câu ca vang lên như thổi hồn vào không gian đô thị. Từ hơn 18 giờ, những người mộ điệu lại tìm đến đây, ngồi lặng yên thưởng thức ĐCTT trong ánh sáng vàng dịu. Các thành viên câu lạc bộ bắt đầu chỉnh dây, thử âm thanh, chuẩn bị cho một buổi biểu diễn đầy cảm hứng và đam mê.

Ông Trần Minh Trí chủ - nhiệm câu lạc bộ ĐCTT công viên văn hóa An Hòa chia sẻ: “Câu lạc bộ thành lập từ năm 2014, hoạt động tự nguyện. Sau giờ làm việc, được đàn, được ca, được gặp gỡ bạn bè cùng đam mê là cách để chúng tôi tiếp thêm năng lượng sống”. Để duy trì hoạt động, các thành viên đóng góp chi phí mua sắm thiết bị, sửa chữa sân khấu. Dù kinh phí eo hẹp, nhưng tình yêu với ĐCTT giúp họ gắn bó bền bỉ suốt hơn 10 năm qua.

Một trong những “mầm xanh” của câu lạc bộ là em Lê Phương Nguyên - tài tử nhí hơn 10 tuổi. Từ năm 6 tuổi, Nguyên thường được nghe các chú, bác trong gia đình hát và tập theo rồi yêu thích ca hát từ đó. Khi vào câu lạc bộ, Nguyên được các cô, chú đi trước chỉ dẫn, uốn nắn để hát đúng nhịp, luyến láy và nhấn nhá cho hay, giúp truyền tải cảm xúc tốt hơn. Nét hồn nhiên, mặt ánh mắt rạng rỡ đầy quyết tâm, Nguyên nói: “ĐCTT như món ăn tinh thần mỗi ngày. Em cố gắng học tập và luyện hát để một ngày có thể đi thi, đi biểu diễn cùng các cô, chú”.

Là thành viên chủ lực của câu lạc bộ, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Nhỏ được các thế hệ tài tử mến mộ bởi tay đàn điêu luyện và tấm lòng tận hiến cho nghệ thuật. Sinh ra trong gia đình có truyền thống đờn ca, ông Nhỏ xem âm nhạc dân tộc như một “duyên nợ” không thể dứt. Ông luôn coi ĐCTT là bạn đồng hành, là tâm giao để gửi gắm, bộc lộ tâm tư của đời mình. “Máu đờn ca vẫn chảy trong tôi suốt 50 năm qua. Dù bận đến đâu, tôi vẫn tranh thủ đến câu lạc bộ sinh hoạt. Niềm đam mê này chỉ tắt khi tôi không còn đủ sức”, ông Nhỏ chia sẻ.

Ngoài biểu diễn, ông Nhỏ còn mở lớp miễn phí tại nhà để truyền dạy ĐCTT cho những người trẻ yêu thích bộ môn này. “Một số học trò giờ đã trở thành nòng cốt trong các đội đờn ca ở tỉnh. Đó là hạnh phúc, là động lực để tôi tiếp tục kiếp tằm nhả tơ”, ông Nhỏ nói, ánh mắt ánh lên niềm tự hào.

Từ khi thành lập đến nay, câu lạc bộ ĐCTT công viên văn hóa An Hòa đã hướng dẫn cho hơn 100 người biết chơi và hát ĐCTT. Ông Trí cho biết, qua việc duy trì hoạt động, trau dồi, trao truyền ĐCTT, câu lạc bộ mong góp sức nhỏ vào việc giữ gìn và phát huy loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc, di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đây cũng là một lời hứa danh dự với tổ nghiệp và các bậc tiền bối.

GIEO ĐAM MÊ NƠI LÀNG QUÊ

Không chỉ ở thành thị, phong trào ĐCTT lan rộng đến các vùng quê của tỉnh Kiên Giang. Tại huyện Hòn Đất, câu lạc bộ ĐCTT Quang Trung vẫn duy trì sinh hoạt đều đặn vào mỗi tối thứ bảy. Nơi đây, niềm đam mê ĐCTT được nuôi dưỡng hàng ngày bằng “sân khấu đời thường”, dù gặp nhiều thiếu thốn về vật chất. Ông Lê Quang Trung - chủ nhiệm câu lạc bộ ĐCTT Quang Trung cho biết: “Lúc đầu không có kinh phí, tôi lấy sân trước nhà làm sân khấu, mở quán nước nhỏ vừa có chỗ sinh hoạt để anh em “cháy” đam mê vừa có kinh phí hoạt động. Dần dần, được bạn bè, giới mộ điệu ủng hộ, câu lạc bộ có thêm nguồn để duy trì và đi vào nề nếp”.

Hiện câu lạc bộ ĐCTT Quang Trung có hơn 30 thành viên tham gia thường xuyên, trong đó có nhiều học sinh địa phương. Không chỉ biểu diễn, thành viên còn chỉ dẫn nhau, sửa nhịp, chỉnh lời ca, trau chuốt kỹ thuật hát. “Chính cái tình, cái tâm như vậy mới giữ được hồn nghệ thuật”, ông Trung nói.

Khách đến quán nước của ông Trung không chỉ để uống cà phê mà còn để “thả hồn” vào tiếng đờn, câu ca. Anh Nguyễn Minh Nhựt - khách quen của quán chia sẻ: “Mỗi tuần được nghe đờn ca sau những ngày làm việc mệt nhọc, tôi cảm thấy thư thái, như được gột rửa những áp lực trong cuộc sống. Lúc cao hứng, tôi còn ca vài câu vọng cổ cho vui”.

Những câu chuyện từ nghệ nhân Lý Văn Ngoan, Nguyễn Văn Nhỏ đến các câu lạc bộ ĐCTT công viên văn hóa An Hòa, Quang Trung chỉ là một phần nhỏ trong dòng chảy rộng lớn của ĐCTT tại Kiên Giang. Bên cạnh họ còn có nhiều nghệ sĩ, tài tử khác như Nguyễn Hoàng Vũ, Quốc Trạng - Kim Thoa, Huỳnh Nhu, Minh Dũng, Quốc Khải vẫn đang góp phần gìn giữ, phát huy loại hình nghệ thuật đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Trong từng khúc nhạc, từng câu ca, ĐCTT không chỉ là bản sắc văn hóa mà còn là lời nhắc nhở về cội nguồn, tinh thần dân tộc. Ở Kiên Giang, di sản ấy vẫn đang sống nhờ những con người bình dị nhưng mang trong tim đam mê lớn lao. Giữa nhịp sống hiện đại, họ vẫn miệt mài gìn giữ tinh hoa của dân tộc để tiếng đờn, câu ca mãi ngân vang.

(Còn tiếp)

TRUNG HIẾU - TÚ LY - TIỂU ĐIỀN