- Ánh nắng chiều buông dịu nhẹ, dưới tán cây rợp bóng trong vườn nhà ở ấp Sáu Đình, xã Nam Thái, huyện An Biên (Kiên Giang), nghệ nhân ưu tú Trần Minh Đương chậm rãi cầm cây đàn cò rồi ngân nga vài câu vọng cổ quen thuộc. Sau những phút tự hào nói về di sản đờn ca tài tử (ĐCTT), giọng ông trầm lại vì lo không có người kế nghiệp: “Tôi lo lúc mình mất, cây đàn biết gửi gắm cho ai, câu ca liệu tiếp tục ngân dài...?”.
Các tài tử luyện đàn, hát chuẩn bị tham gia cuộc thi “Tiếng hát từ trái tim lần thứ II năm 2025” do Đài Phát thanh và Truyền hình Kiên Giang tổ chức.
Nỗi lo lắng của ông Đương cũng là nỗi lo chung của những người đang giữ “lửa” ĐCTT ở Kiên Giang. Bởi, dù đam mê vẫn cháy bỏng, nhưng việc giữ gìn di sản văn hóa này đang đứng trước nhiều thách thức, từ kinh phí eo hẹp đến sự thiếu hụt trầm trọng những “hạt giống” trẻ...
NỖI LO NGƯỜI KẾ NGHIỆP
Sau những phút trải lòng, ông Đương tỉ mỉ lau bụi cây đàn cò. Ông tiếp tục đờn một đoạn ngắn rồi im lặng nhìn xa xăm, tiếng đàn cò buồn như tiếng lòng của ông. Ở tuổi 73, ông Đương vẫn gắn bó với ĐCTT như một lẽ sống, vẫn năng nổ, nhiệt tình và hết mình với các hoạt động, phong trào tại địa phương. Với kinh nghiệm gần 50 năm chơi đàn kìm, đàn cò, đàn sến, ông được mời tham gia nhiều hội thi, giao lưu, biểu diễn từ xã, huyện đến tỉnh và địa phương khác. Thế nhưng, điều khiến ông canh cánh là chưa tìm được người ưng ý để truyền những “bí quyết” mà ông đã tích lũy gần cả đời. “Tôi thấy hiện nay lớp trẻ không quá mặn mà với ĐCTT. Giờ muốn truyền lại cho mấy đứa nhỏ trong nhà mà không có đứa nào thích đàn, mê hát. Tôi lo khi những nghệ nhân gạo cội mất đi thì liệu còn ai theo ĐCTT nữa không?”, ông Đương nói với vẻ suy tư, ánh mắt chất chứa nỗi buồn của một người giữ lửa đang dần cạn dầu.
Không riêng ông Đương, nhiều nghệ nhân, tài tử ở Kiên Giang cũng đang mang nỗi buồn không người kế nghiệp. Cách nhà ông Đương không xa, nghệ nhân ưu tú Huỳnh Văn Việt, người nối nghiệp gia đình từ thuở thiếu thời, cùng chung tâm sự. “Tôi đành đi tìm người ngoài để truyền lại chứ con cháu trong gia đình không ai chịu học. Tôi chỉ mong có người yêu nghề mà tiếp nối”, ông Việt chia sẻ.
Chiều hôm đó, tiếng đàn của ông Việt vang lên bản “Dạ cổ hoài lang” xen lẫn giọng ca ngọt ngào của một bạn trẻ đang học đàn với ông. Ông kiên trì hướng dẫn từng ngón đàn, cách lấy hơi khi hát, ngân nga như đang gửi gắm cả tâm huyết đời mình vào ĐCTT, với hy vọng đào tạo được nhiều người trẻ có cùng đam mê, để mạch nguồn không đứt đoạn.
Lực lượng kế thừa trẻ đang là một “khoảng trống” đáng lo ngại trong nguồn lực bảo tồn và phát huy nghệ thuật ĐCTT ở Kiên Giang hiện nay. Số người trẻ tham gia sinh hoạt tại các câu lạc bộ ĐCTT trên địa bàn tỉnh rất ít. Trong thời đại số, giới trẻ bị cuốn hút bởi mạng xã hội, video ngắn, các trào lưu âm nhạc mới, không mặn mà với ĐCTT. Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thanh huyện An Biên Trần Văn Minh trăn trở: “Các nghệ nhân ở huyện phần đông lớn tuổi, các cơ sở truyền dạy ĐCTT giảm, thế hệ trẻ kế thừa chưa có. Huyện mong thời gian tới tỉnh tăng cường đầu tư nâng cao chất lượng, mở các lớp truyền dạy bài bản, khuyến khích sáng tác lời mới, thu hút thế hệ trẻ tham gia sinh hoạt ĐCTT”.
CHẬT VẬT GIỮ CÂU CA
Chuyện bảo tồn và phát huy nghệ thuật ĐCTT không chỉ là câu chuyện của vài nghệ nhân mà còn là bài toán chung của cả phong trào, đòi hỏi những giải pháp căn cơ. Hoàng hôn vừa tắt, ở xã Minh Thuận, huyện U Minh Thượng, tiếng đàn vọng cổ vẫn vang lên từ căn nhà nhỏ nơi ấp Minh Cường. Ở nơi đó, gần 10 năm qua, câu lạc bộ ĐCTT ấp vẫn duy trì sinh hoạt mỗi tháng một lần, không phải nhờ ngân sách mà bằng tình yêu, đam mê của các thành viên.
Tay cầm cây đàn đã cũ, ông Nguyễn Hồng Quân - chủ nhiệm câu lạc bộ ĐCTT ấp Minh Cường trải lòng: “Câu lạc bộ thành lập để những người yêu thích ĐCTT có chỗ hát, giao lưu với nhau, học tập kinh nghiệm. Có lúc không biết lấy đâu ra tiền để sửa lại cây đàn đứt dây, cái loa rè rè. Thành viên góp 50.000 đồng mỗi tháng để mua sắm hoặc sửa chữa các thiết bị, nhạc cụ để duy trì hoạt động thường xuyên. Còn đờn là còn vui, còn người đến là còn lửa”, ông Quân nói, ánh mắt ánh lên niềm tin, pha lẫn chút lo âu về tương lai.
Toàn tỉnh Kiên Giang hiện còn hơn 100 câu lạc bộ ĐCTT, với khoảng 1.500 người tham gia sinh hoạt định kỳ. Con số này khá ấn tượng nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng văn hóa, nghệ thuật phong phú của vùng đất này. Phần lớn các câu lạc bộ hoạt động ở mức phong trào, thiếu sự kết nối vùng, miền. Nhiều câu lạc bộ chỉ hoạt động cầm chừng do thiếu sân chơi, trang thiết bị, kinh phí và đặc biệt là thiếu lớp kế thừa.
Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thanh huyện U Minh Từ Hoàng Thiện cho biết trước đây huyện có 34 câu lạc bộ, đội, nhóm ĐCTT, nhưng hiện nay chỉ còn khoảng 8, số thành viên giảm dần. “Nguyên nhân do kinh phí hoạt động thấp, công tác hỗ trợ từ ngân sách chưa đáp ứng kịp thời, hoạt động truyền dạy, tập huấn chưa thường xuyên. Các tài tử đều tự mình sắm nhạc cụ và vật dụng cần thiết để hoạt động”, ông Thiện lý giải, đồng thời mong muốn có kinh phí hỗ trợ nguồn lực vật chất, nhân lực mở các lớp tập huấn, lớp đào tạo nguồn thường xuyên nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật ĐCTT ở địa phương.
Tại TP. Rạch Giá, ông Trần Minh Trí - chủ nhiệm câu lạc bộ ĐCTT công viên văn hóa An Hòa cùng các thành viên cũng tự bỏ công chăm chút cho sân khấu nhỏ. “Chúng tôi cùng nhau đóng góp tiền để mua sắm, sửa chữa các thiết bị, trang trí sân khấu... Dù thiếu nhưng không bỏ được. Yêu nghề, thương cái hồn Nam bộ nên ráng giữ”, ông Trí cười nhẹ, nói.
Sự tự lực của các câu lạc bộ ĐCTT tuy đáng quý nhưng cũng cho thấy phong trào ĐCTT vẫn đang tồn tại chủ yếu dựa trên tinh thần tự nguyện, chưa được tiếp sức đúng mức từ các nguồn lực xã hội. Ủy ban nhân dân tỉnh Kiên Giang đánh giá phong trào ĐCTT còn mang tính tự phát và không thường xuyên. Số lượng câu lạc bộ, nghệ nhân và cơ sở truyền dạy trong cộng đồng có xu hướng giảm, kỹ thuật đàn - ca không mới, dễ gây nhàm chán.
Kiên Giang đang thiếu nhữngnghệ nhân giỏi và những tác phẩm mới hấp dẫn. Ngân sách nhà nước đầu tư cho việc bảo tồn nghệ thuật ĐCTT còn ít so với nhu cầu thực tế, kinh phí từ nguồn vận động tài trợ chưa nhiều. Trong khi đó, sức hút của ĐCTT dần lép vế so với các loại hình giải trí hiện đại. Đây là những thách thức lớn trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật ĐCTT hiện nay, đòi hỏi những giải pháp đột phá và đồng bộ.
Dù nhịp sống có đổi thay từng ngày nhưng có một điều không đổi đó là suốt hơn trăm năm, ĐCTT vẫn là mạch sống văn hóa của người Nam bộ, da diết mà chân thành, mộc mạc mà thấm sâu vào lòng người. Nhưng để mạch chảy ấy không đứt đoạn, tiếp tục lan tỏa không chỉ cần những nghệ nhân, tài tử miệt mài giữ “lửa” mà cần cả những chính sách thiết thực, sự đầu tư bài bản và đặc biệt là sự tiếp sức từ thế hệ hôm nay.
Những lớp học ĐCTT cần được mở ra thường xuyên, với giáo trình hấp dẫn và phương pháp truyền dạy sáng tạo, phù hợp với tâm lý giới trẻ. Một sân chơi cho người trẻ cần được tổ chức đều đặn, không chỉ là nơi biểu diễn mà còn là không gian giao lưu, học hỏi, khơi gợi niềm đam mê. Một chính sách hỗ trợ cụ thể, xứng đáng với giá trị một di sản văn hóa của nhân loại cần được triển khai lâu dài, không chỉ về tài chính mà còn về cơ sở vật chất, đào tạo nguồn nhân lực và quảng bá di sản. Bởi như nghệ nhân ưu tú Trần Minh Đương nói: “ĐCTT không chỉ là âm nhạc, đó là hồn cốt của người Nam bộ. Còn đờn, còn ca là còn cái tình, cái nghĩa của xứ mình!”. Giữ gìn ĐCTT chính là giữ gìn một phần linh hồn của dân tộc, là đầu tư vào tương lai văn hóa bền vững cho thế hệ mai sau.
(Còn tiếp)
Đọc nhiều
