Đờn ca tài tử ở Kiên Giang: Giữ hồn di sản giữa đời thường - Bài 3: Khi tài tử góp sức xây dựng đời sống mới

Buổi sinh hoạt của câu lạc bộ đờn ca tài tử ấp Năm Biển A, xã Nam Thái, huyện An Biên (Kiên Giang).

KÊNH TUYÊN TRUYỀN HIỆU QUẢ

Gần 18 giờ ngày 19-5-2025, Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thanh huyện An Biên bừng sáng ánh đèn. Trên sân khấu, các tài tử đang kiểm tra lại dây đàn, âm thanh. Dưới hàng ghế khán giả, chúng tôi bắt gặp một phụ nữ ngồi lặng lẽ từ rất sớm, đó là bà Phạm Thị Biết, 63 tuổi, ngụ ấp Kênh 1A, xã Đông Thái, huyện An Biên (Kiên Giang). Ánh mắt bà dõi theo từng động tác của các tài tử, lúc ngân nga vọng cổ, lúc hòa tấu đàn kìm, đàn tranh trong không gian đậm chất Nam bộ. Nở nụ cười mãn nguyện, bà Biết nói: “Tôi mê vọng cổ từ nhỏ, mỗi lần nghe là thấm sâu vào hồn. Có những lúc nghe vọng cổ mà rưng rưng nước mắt. Biết huyện tổ chức chương trình ĐCTT, tôi nhờ đứa em chở đến đây xem”.

Buổi văn nghệ hôm ấy là liên hoan ĐCTT huyện An Biên năm 2025 với chủ đề “Nông thôn mới - diện mạo mới - cuộc sống mới”. Sự kiện diễn ra trong không khí hân hoan, vừa là hoạt động văn hóa, nghệ thuật vừa thiết thực kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mỗi bài ca, câu vọng cổ đều chan chứa tình yêu quê hương, lòng biết ơn Bác Hồ và niềm tự hào về hành trình xây dựng nông thôn mới. Người nghe không chỉ thưởng thức nghệ thuật mà còn cảm nhận một phần hồn cốt văn hóa dân tộc đang được gìn giữ và phát huy. “Liên hoan diễn ra khoảng 3 tiếng đồng hồ, mang đến nhiều tiết mục đặc sắc. Từng khúc ca, từng lời đối đáp trong các bài bản tài tử giúp tôi vừa được thưởng thức âm nhạc truyền thống vừa cảm nhận được sự đổi thay của quê hương và thấy tự hào”, bà Biết nói, mắt vẫn chăm chú nhìn lên sân khấu.

Đêm liên hoan ĐCTT khép lại, nhiều người thưởng thức cảm nhận được cái hay của hồn quê được “truyền miệng” bằng âm nhạc. Một số cán bộ văn hóa địa phương khẳng định, ĐCTT không chỉ dừng lại ở giá trị nghệ thuật mà còn trở thành kênh tuyên truyền hiệu quả trong xây dựng nông thôn mới. Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thanh huyện An Biên Trần Văn Minh cho biết: “Hàng năm, huyện phối hợp tổ chức chương trình, liên hoan ĐCTT nhằm ca ngợi Đảng, Bác Hồ, thành tựu xây dựng nông thôn mới và con người Kiên Giang. Qua tiếng đờn, lời ca, thông điệp tích cực được chuyển tải nhẹ nhàng, dễ đi vào lòng người hơn. Đây là hình thức tuyên truyền mềm mại nhưng lại thấm sâu và lan tỏa rất nhanh”.

Không riêng huyện An Biên, khắp Kiên Giang, phong trào ĐCTT đang gắn chặt với nhịp sống và sự phát triển của từng xã, phường, thị trấn. Từ Vĩnh Thuận, Giồng Riềng đến TP. Rạch Giá, những thông điệp về giữ gìn môi trường xanh, sạch, đẹp, nếp sống văn minh hay tinh thần đoàn kết cộng đồng đều được chuyển tải một cách tự nhiên, gần gũi qua lời ca, tiếng hát. Mới đây, tại Vĩnh Thuận, chương trình nghệ thuật “Nông thôn mới - diện mạo mới - cuộc sống mới” thu hút đông đảo người dân. Các câu lạc bộ ĐCTT từ các xã, thị trấn mang đến những tiết mục ngợi ca quê hương, đất nước, Bác Hồ, xen kẽ với phần biểu diễn của các nghệ sĩ chuyên nghiệp. Đặc biệt, chương trình còn có khu trưng bày 120 bức ảnh về thành tựu xây dựng nông thôn mới tại 8 huyện, thành phố của Kiên Giang. Hình ảnh con đường khang trang, trường học mới, nụ cười rạng rỡ của người nông dân hòa cùng tiếng đàn, câu ca đã tạo nên không gian nghệ thuật đậm chất Kiên Giang, truyền cảm hứng tích cực và củng cố niềm tin vào tương lai tươi sáng của vùng đất này.

Theo Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Kiên Giang, toàn tỉnh hiện có trên 100 câu lạc bộ ĐCTT, với hơn 1.500 người tham gia sinh hoạt thường xuyên. Những dịp tết, nhiều câu lạc bộ, nghệ nhân góp vui cho đêm nghệ thuật “Mừng Đảng, mừng xuân” bằng những tiết mục ấn tượng, bài hát ngọt ngào, tha thiết ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước.

Trên con đường bê tông về xã Nam Thái A, huyện An Biên, tôi tìm gặp nghệ nhân ưu tú Trần Văn Bé. Người dân ở đây quen gọi ông là ông Út Bé. Năm nay gần 60 tuổi, dáng nhỏ, đôi tay ông Bé vẫn linh hoạt với cây đờn kìm. Từng tham gia biểu diễn nhiều chương trình văn nghệ, liên hoan cấp huyện và cấp tỉnh, ông Bé chia sẻ: “Được biểu diễn, vừa thỏa niềm đam mê vừa phục vụ công chúng, tôi thấy cuộc sống mình ý nghĩa, vui vẻ hơn. Mỗi lần biểu diễn, tôi mong mang đến cho người xem những tiết mục chất lượng, đặc sắc”.

Có thâm niên vài chục năm biểu diễn đàn guitar và đờn kìm, ông Bé không nhớ hết mình đã tham gia bao nhiêu buổi diễn, liên hoan, chỉ biết rằng mỗi lần lên sân khấu, lòng ông vẫn rộn ràng, đầy háo hức. Vẫn vẹn nguyên niềm đam mê nghệ thuật truyền thống, ông luôn muốn góp sức để gìn giữ di sản của dân tộc, để tiếng hát, nhịp đàn mãi ngân vang.

CẦU NỐI VĂN HÓA, LAN TỎA GIÁ TRỊ

Không chỉ trên sân khấu hay trong các dịp lễ hội, ĐCTT còn đi sâu vào từng ngõ ngách đời sống cộng đồng. Mỗi khi ở địa phương có đám tiệc, sự kiện văn hóa, chính trị, nhiều người tập hợp lại cùng “rao” những câu vọng cổ, bài ca tài tử ngọt lịm. Không gian sinh hoạt ĐCTT còn được tổ chức tại nhà dân như “bếp lửa chung” sưởi ấm tình làng, nghĩa xóm. Ở đó, ĐCTT người kéo mọi lại gần nhau bằng sự đồng cảm, qua một câu vọng cổ, một khúc Nam Ai kể chuyện đời, ca ngợi quê hương.

Chị Phạm Thị Lệ, ngụ ấp Minh Cường, xã Minh Thuận, huyện U Minh Thượng (Kiên Giang), người gắn bó với câu lạc bộ ĐCTT của ấp từ ngày đầu thành lập tâm sự: “Tôi yêu thích ĐCTT vì lời ca mộc mạc, dễ đi vào lòng người. Dù bận việc nhà, tôi vẫn cố gắng tham gia sinh hoạt đều đặn để được hát, được học hỏi và tìm thấy niềm vui sau những ngày lao động vất vả”.

Khi hoàng hôn buông xuống, giữa xóm nhỏ ven biển ấp Năm Biển A, xã Nam Thái, huyện An Biên, tiếng đàn kìm, đàn cò hòa cùng giọng ca tài tử ngọt ngào lại vang lên quen thuộc. Đó là âm thanh từ câu lạc bộ ĐCTT do ông Nguyễn Hữu Thạnh làm chủ nhiệm, một điểm hẹn thân thuộc của người yêu nhạc truyền thống tại địa phương. Không chỉ tổ chức sinh hoạt định kỳ, câu lạc bộ còn tình nguyện dạy và truyền nghề cho bất kỳ ai yêu thích ĐCTT. Đặc biệt, nhiều em nhỏ cũng say mê theo học, được các cô chú tận tình hướng dẫn từng phím đàn, nhịp ca. Âm nhạc ở đây không còn là điều cao xa mà trở thành sợi dây kết nối thế hệ trước với thế hệ sau.

Ngồi bên cây đàn kìm, em Nguyễn Ngọc Ngà - học sinh lớp 7, Trường Trung học cơ sở Nam Thái vui vẻ chia sẻ: “Em rất thích ĐCTT. Em sẽ cố gắng học nhiều loại đàn và hát thật hay để góp phần giữ gìn loại hình nghệ thuật này”.

Nhiều tâm huyết với ĐCTT, ông Thạnh nói: “Tôi mong mỗi đứa trẻ đến đây sẽ biết đờn, biết hát rồi mai mốt lớn lên vẫn nhớ và góp sức giữ gìn di sản của dân tộc”. Với ông Thạnh, truyền nghề không chỉ là dạy đàn, dạy hát mà còn là gieo vào lòng thế hệ trẻ tình yêu với quê hương, văn hóa và cội nguồn. Mỗi buổi sinh hoạt ĐCTT là một lần ông trao đi không chỉ kỹ thuật hát mà cả ký ức, bản sắc và niềm tự hào về nghệ thuật truyền thống.

Câu lạc bộ ĐCTT ấp Năm Biển A là một trong những minh chứng cho thành công đáng ghi nhận của Kiên Giang trong việc lan tỏa phong trào ĐCTT đến thế hệ trẻ. Nhiều câu lạc bộ khác như câu lạc bộ ĐCTT huyện U Minh Thượng, câu lạc bộ ĐCTT TP. Rạch Giá cũng sẵn sàng truyền dạy miễn phí, ưu tiên thành viên nhỏ tuổi. Những buổi học giản dị không giáo án, không bục giảng, nhưng lại chứa đựng đầy tình yêu với nghệ thuật dân tộc. Chính trong không gian mộc mạc ấy, ĐCTT không chỉ được bảo tồn mà còn được thắp lửa, lan tỏa trong lòng thế hệ trẻ.

Kiên Giang hôm nay nhiều đổi thay. Những tuyến đường bê tông, khang trang căn nhà mọc lên ngày càng nhiều, công nghệ hiện đại đang thịnh hành. Nhưng giữa tất cả, ĐCTT vẫn len lỏi, nhẹ nhàng mà bền bỉ, như mạch nguồn văn hóa không bao giờ cạn. Nghệ thuật truyền thống này không chỉ được giữ gìn mà còn đang được tiếp sức, tiếp lửa bằng chính tình yêu của cộng đồng, từ những người bình dị như ông Bé, ông Thạnh và em Ngọc Ngà.

(Còn tiếp)

TRUNG HIẾU - TÚ LY - TIỂU ĐIỀN